حل مساله ي پيش مطالعه

حل مسئله ی پیش مطالعه

سید رضا واقفی

بسم الله الرحمن الرحيم

با تشکر از همه ی همکارانی که ما را در انجام این پژوهش یاری کردند خصوصا جناب آقای صاحبدل که در واقع کار نظر سنجی و تنظیم نظرات مربوط به آن را انجام دادند و ما از نتیجه ی زحمات ایشان استفاده کردیم و
همچنین دبیران محترم مدرسه راهنمایی معلم که در نظر سنجی ها شرکت کرده و نظرات خوبی را ارائه دادند .

مقدمه
شما در این پژوهش نتیجه ی کاری را ملاحظه خواهید کرد که در طول سال جاری انجام شده و موضوع آن (( پیش مطالعه )) است . و در آن سعی شده است که این موضوع با روش (( Triz )) مورد بررسی قرار گیرد و حل شود .
البته در این راستا ما به معرفی مسئله و راه حل آن خواهیم پرداخت و در پایان نتیجه ی بدست آمده و روش انجام را به شما ارائه خواهیم داد تا در صورت تمایل آن را انجام دهید وازنتایج آن بهره مند شوید .
پیشاپیش از حوصله ی شما برای مطالعه ی این پژوهش تشکر می کنیم .
چکیده ی گزارش
موضوع کار ما پیش مطالعه است و اینکه چرا دانش آموزان پیش مطالعه نمی کنند و چه کنیم تا دانش آموزان این کار را انجام دهند و چه روشی می تواند برای انجام پیش مطالعه موثر و مفید باشد .
برای حل این مسئله ما نظراتی را از عزیزان همکار درمدرسه راهنمایی خواستیم که در شرح روش به آن خواهیم پرداخت . از بین این روشها روش خلاصه نویسی را انتخاب کردیم و آن را با اصول تریز (( Triz )) تطبیق دادیم و نقاط قوت زیادی ( در حدود 15 اصل از اصول تریز ) را در آن یافتیم و بر این اساس اجرای آن را در کلاس آغاز کردیم .
بعد از چند ماه کار نتایج خوبی به دست آمد که نشان دهنده ی موفقیت این روش ( خلاصه نویسی ) بود . از جمله نتایج اینکه کسانی که این روش را خوب انجام داده بودند تقریبا همگی نمرات خوبی را در امتحانات نوبت اول به دست آورده بودند و بر عکس کسانی که خوب روش را انجام نداده بودند نتایج ضعیفی کسب کردند .

فصل اول – تشخیص
1- تشخیص مسئله ی موجود در مدرسه :
یکی از مسائل مهمی که همیشه مورد نظر و توجه معلمان بوده و من هم به آن اهمیت زیادی می دهم موضوع پیش مطالعه است که اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست . من با پرسش هایی که از دانش آموزان انجام دادم متوجه شدم که اکثر قریب به اتفاق آنها بدون پیش مطالعه سر درس کلاس حاضر می شوند و همین امر باعث می شود که هم سطح یادگیری آنها پائین باشد و هم دانش آموزان در کلاس خسته شوند .

2- توصیف مسئله ی شناسایی شده :
بیشتر دانش آموزان پیش مطالعه نمی کنند در نتیجه در زمانی که معلم درس می دهد همه چیزهایی که معلم می گوید برای دانش آموز تازگی دارد . و دانش آموز باید مطالب زیادی را در مدت زمان کمی یاد بگیرد . این باعث می شود که دانش آموز به سرعت خسته شده و دچار تخیل بشود و از آن زمان به بعد سطح یادگیری باز هم پائین تر بیاید . در حالیکه اگر دانش آموز با پیش مطالعه درکلاس حاضر شود هم در درس مشارکت می کند و هم ارتباط خوبی با معلم و صحبت های او برقرار می کند و این امر باعث افزایش یادگیری دانش آموز می شود و جلوی خستگی و تخیلی شدن دانش آموز را هم می گیرد .
3- جمع آوری اطلاعات برای تشخیص بهتر مسئله :
در این مرحله از بعضی از همکاران در مدرسه پرسیدیم که اهمیت پیش مطالعه چیست و چه فایده ای برای دانش آموزان دارد ؟
پاسخ ها به این شرح بود :
آقای چنگیزی
ایجاد زمینه ی فکری برای دانش آموز از مطالب درسی که سبب می شود درکلاس درس تمرکز وحضور فعال داشته باشد.

آقای شفیعی :
درک مطالب درسی با عمق زیادوصرفه جویی دروقت کلاس .
آقای راجی :
ذهن انسان جستجو گر است وقتی مطلبی را برای اولین بار می خواند دوست دارد از اصل آن سر در بیاورد.
پیش مطالعه انسان را آماده ی پذیرش مطالب می کند وهیجان یادگیری را افزایش می دهد.
آقای بنی انسان :
دانش آموزی که قبل از کلاس درس را مطالعه کرده باشد بااعتماد به نفس بیشتر درکلاس حاضر شده ومشتاقانه درسوال وجوابها
شرکت می کندوبرای یافتن جواب سوال های خودبادقت بیشتری به درس توجه می کند.
آقای طاوسی
:درپیش مطالعه دا نش آموز به سسوالاتی برخورد می کندکه این سوالات می تواند انگیزه ی لازم رابرای یادگیری فراهم کند.
آقای رنجبر:
دانش آموزقبل ازکلاس درس را یاد می گیردومعلم فرصت پیدا می کند مطالب خارج ازکتاب راتوضیح دهد.
آقای حق وردی :
:نوعی ایجاد انگیزه است که لازمه ی شروع تدریس می باشد
آقای بوذر جمهری.:
دانش آموز آمادگی ذهنی پیدا می کند تا درس رابهتر یاد بگیرد

آقای عادل:
باانجام پیش مطالعه دانش آموز بافضا واصل موضوع درس جدید آشناشده وتوجه بیشتری دریادگیری به خصوص درمورد
اشکالات خود خواهد نمود .
آقای شریفی – بوالحسنی :
پیش مطالعه سبب ایجاد انگیزه ی بیشتر و یادگیری بهتر می شود .
آقای فرجی :
اولا دانش آموزان با بعضی از نکات کلیدی آشنا می شوندودرهنگام انتقال مطالب آمادگی ذهنی نیز دارند.
آقای یزدیان:
اگر دانش آموز قبل از درس جذر مجذور اعداد 1تا 9را به دست آورد درس جذر را خوب یاد می گیرد.{پیش نیاز}
آقای حبیبی:
سبب ایجاد آمادگی ذهنی دانش آموزان برای شروع درس جدید می شود.
آقای مشایخی :
باپیش مطالعه مطالب بهتر در ذهن دانش آموزان قرار می گیرد.
آقای بختیاری :
دانش آموزان باانگیزه ی بیشتری به درس گوش می دهندوموضوع درسی به مرحله ی تثبیت نزدیک می شود.
ازمجموع این جوابها به این نتیجه می رسیم که همه دبیران محترم ، اهمیت پیش مطالعه را می دانند ولی چرا با این وجود دانش آموزان این معلم ها پیش مطالعه نمی کنند .

4- شناسایی عوامل موثر در ایجاد مسئله :
چرا دانش آموزان پیش مطالعه نمی کنند ؟ آیا مقصر دانش آموزان هستند یا معلمان ؟
همه معلم ها اهمیت پیش مطالعه را می دانند حتی اگر از دانش آموزان بخواهیم اهمیت آن را توضیح می دهند پس چرا دانش آموزان به این موضوع اهمیت نمی دهند ؟
عامل اصلی عدم انجام پیش مطالعه توسط دانش آموزان اهمیت ندادن عملی معلمین به این موضوع است معلمان فقط به گفتن این مطلب به دانش آموز اکتفا می کند ؛ و آن را به طور جدی از دانش آموز نمی خواهند .
عامل بعدی اینکه معلمان هیچ راه کار عملی برای پیش مطالعه به دانش آموزان ارائه نمی دهند و طبیعتا تا وقتی معلم کاری را از دانش آموز نخواهد ؛ دانش آموزان آن را جدی نمی گیرند و مهمتر اینکه بسیاری از دانش آموزان اصولا با روش صحیح پیش مطالعه آشنا نیستند و نمی دانند چگونه باید پیش مطالعه را انجام دهند .

پس به طور خلاصه علت ایجاد این مسئله یعنی عدم انجام پیش مطالعه توسط دانش آموزان را می توان به این شکل بیان کرد .
1- عدم توجه کافی معلمین به موضوع پیش مطالعه و پی گیری آن .
2- آگاهی نداشتن دانش آموزان از روشهای صحیح و موثر پیش مطالعه .

فصل دوم – اجرا
1- برای حل این مشکل بر آن شدم تا روشی را برای پیش مطالعه برگزینم که بتوانم همه اشکالات و نقایصی که باعث ایجاد این مشکل شده است را پشت سر گذاشته و بتواند پیش مطالعه را در دانش آموزان نهادینه کند.
بنابراین از تعدادی از همکاران نظراتشان را در باره ی پیش مطالعه پرسیدیم
برای نهادینه شدن پیش مطالعه دردانش آموزان چه اقداماتی رامناسب
مي دانيد ؟
پاسخ ها به این شرح بود::
آقای بختیاری :
– پرسش قبل از تدریس ومنظور نمودن امتیاز مثبت برای پاسخ های
درست .
– توصیه ی دانش آموزان به پییش مطالعه وارائه ی کنفرانس داوطبان وتشویق آنان.
– من دردرس عربی ترجمه ی درس بعد را به عنوان تکلیف ازدانش
آموزان می خواهم که درحد توان انجام دهند .
آقای طاوسی :
– می توانیم جلسه ی قبل از تدریس از موضوع درس جلسه ی بعد سوالی رامطرح کنیم واز دانش آموزان بخواهیم که پاسخ آن رابه کلاس بیاورند.
آقای شفیعی :
– برای پیش مطالعه ی دانش آموزان نمره ای درنظرگرفته شود.
آقای چنگیزی :
– تعیین صفحات ویا مباحثی برای پیش مطالعه وپس از آن طرح چندین سوال همراه باجواب توسط دانش آموزان.
– تهیه ی چکیده ای از مطالب درس بعد توسط دانش آموزان.
– خواستن پاسخ بعضی از سوالات درس بعد به عنوان تکلیف .
آقای رنجبر – تاجیک :
– از دانش آموزان بخواهیم که حتما پیش مطالعه را انجام دهند .

آقای حق وردی :
– قبل از آغاز درس جدید یعنی یک جلسه قبل به دانش آموزان
تکلیفی به این صورت داده شود : درس جلسه ی بعد را مطالعه
کنیدخلاصه نویسی کرده وپنج سوال باجواب طراحی کنید .
آقای شریفی :
-انجام ارزشیابی تشخیصی درشروع تدریس
-دعوت از دانش آموزان برای ارائه ی توضیحات مقدماتی درمورد درس
-تشویق دانش آموزانی که برای توضیح درس جدید داوطلب می شوند.
آقای یزدیان: باتوجه به درسی که می خواهیم درجلسه ی بعد بدهیم از دانش آموزان خواسته
می شود که این درس را درمنزل بخوانند وآن را در کلاس توضیح دهندوبرای
آن ها امتیازی داده شود .
آقای حبیبی :
– تبلیغ وباز گویی اهمیت پیش مطالعه توسط کارشناسان درمدرسه .
– تشویق ومعرفی دانش آموزان فعال درپیش مطالعه .
– هماهنگی بین کلیه ی معلمان در اجرای این طرح .
آقای سرلک:
– تکرار اهمیت پیش مطالعه و پی گیری آن .
– طرح چند سوال در ابتدای کلاس تامعلوم شود چه کسانی پیش مطالعه دارند.
-تشویق دانش آموزانی که پیش مطالعه دارند.

آقای فرجی :
مشارکت دانش آموزان در تدریس بهترین عامل پیش مطالعه است.
آقای کامکار : -در درس زبان از دانش آموزان می خواهم که لغات درس بعد رادر
منزل مطالعه کنند .

روش برگزیده :
بخشی از کتاب که موبوط به درس جلسه ی آینده است برای دانش آموزان مشخص می شود دانش آموز در منزل ابتدا آن قسمت را مطالعه کرده و مطالب مهم را با علامت مشخص کرده و یا به صورت سوال و جواب هایی در حاشیه ی کتاب می نویسد در همین حال آنها را بسته بندی می کند .

مرحله ی بعد انجام پروژه ی خلاصه درس به صورت کتبی است به این صورت که ابتدا مفاهیم درس را می نویسد و بعد از آن سوال و جوابهای مهمی که از متن درس استخراج کرده را در قالب چهار جوابی – صحیح و غلط ، سوال کامل کردنی و …. می نویسد . :
عنوان درس …………………..نام و نام خانوادگی دانش آموز…………………………..
مفاهیم درس :
1- ……………….. ………………..
2- …………….. ……………….
3- ……………. …………………..
سوال و جواب
1- ……………….. ؟ …………………
2- ……………….. ؟ ………………..
3- ………………… ؟ ………………….
انطباق با اصول تريز
برای انتخاب این روش آن را با15 اصل از اصول تریز ( Triz ) تطبیق دادیم و شرح این تطابق به شرح زیر است .
1- اصل دوم ( اقتباس ) : خلاصه نویسی و پیش مطالعه در واقع جدا کردن بخش های مهم تر و کلیدی از بخش های توضیحی اضافه است و مانند چکیده ای از درس است .
2- اصل سوم ( کیفیت موضوعی ) : در خلاصه نویسی در واقع ساختار کتاب که به صورت توضیحی است به ساختار جدید مفاهیم و سوال و جواب که ناهمگن و نامتقارن با ساختار کتاب است تبدیل می شود و طی آن خلاقیت های دانش آموز رشد کرده و با شیوه ی طراحی سوالات مختلف ( چهار گزینه ای – صحیح و غلط و … ) آشنا می شود .
3- اصل پنجم ( ادغام ) : دانش آموز برای طراحی بعضی از سوالات در خلاصه درس مجبور است بعضی از مطالب را با هم ادغام کند و از چند سوال یک سوال بسازد و این باعث یادگیری بهتر درس می شود .
4- اصل ششم ( چندکارگی ) : خلاصه نویسی در واقع چند کاربرد دارد . که یکی از آنها پیش مطالعه است و بخش مهم دیگر آن طراحی و ساخت سوال و درک مفاهیم مهم درس است که با نوشتن آنها کامل می شود .
5- اصل نهم ( واکسیناسیون ) : خلاصه نویسی و پیش مطالعه درواقع نوعی واکسیناسیون و پیش گیری از فرار ذهن دانش آموز در کلاس است . چون دانش آموز با انجام پیش مطالعه به روش خلاصه نویسی آمادگی ذهنی پیدا می کند و در کلاس توجهش به درس بیشتر می شودو سطح یادگیری او نیز افزایش می یابد .
6- اصل دهم ( اقدام مقدماتی ) : پیش مطالعه و خلاصه نویسی آن نوعی اقدام مقدماتی است که باعث یادگیری بهتر و توجه بیشتر دانش آموز به درس می شود و مشارکت دانش آموز در درس را افزایش می دهد .
7- اصل یازدهم ( راه نجات ) : قرار دادن نمره برای خلاصه نویسی ها آنهم به صورت نمره ی اضافه ( امتیاز ) باعث این می شود که دانش آموز برای ایجاد یک راه نجات و پیش بینی کسر نمره به صورت مستمر خلاصه نویسی و پیش مطالعه را انجام دهد .
8- اصل شانزدهم ( کمی کمتر یا کمی بیشتر ) : با خلاصه نویسی نمی توان به 100 درصد درس تسلط پیدا کرد ولی می توان به کمتر از آن دست پیدا کرد یعنی دانش آموز 50 یا 60 درصد درس را به صورت کلی یاد می گیرد و در سر کلاس باقی مانده را . و این کار باعث می شود که دانش آموز در سر کلاس و هنگام درس فشار کمتری را تحمل کند و با حرف انرژی کمتر یادگیری بهتر صورت بگیرد .
9- اصل نوزدهم ( عمل تناوبی ) : دانش آموز نباید هر جلسه خلاصه درس داشته باشد مثلا یک جلسه تکلیف کتاب کار و یک جلسه آزمون و یک جلسه هم خلاصه درس نوشتن جزو تکالیف دانش آموز باشد .
10- اصل بیستم ( تداوم کار مفید ) : دانش آموز باید همه ی درس را از ابتدا تا انتهای سال خلاصه نویسی کند نه فقط چند درس را و این وابسته به کار معلم است که با تبلیغ و تکرار موضوع و تذکر اهمیت آن و قرار دادن نمره و تاثیر آن در نمره های کلاسی این کار را انجام دهد .
11- اصل بیست و چهارم ( واسطه تراشی ) : ما به جای اینکه از دانش آموز هر جلسه به صورت شفاهی بپرسیم تا متوجه شویم که پیش مطالعه انجام داده یا نه . از یک واسطه استفاده می کنیم و آن خلاصه نویسی کتبی است که از اتلاف وقت کلاس جلوگیری می کند و با بررسی آن کاملا می توان به درجه درک دانش آموز از درس پی برد .
12- اصل بیست و هفتم ( یکبار مصرفی ) : در واقع خلاصه درس ها یکبار مصرف هستند چون توسط معلم جمع آوری می شود و به دانش آموز برگردانده نمی شود . چون معمولا 30 تا 40 درصد سوالات و یا مفاهیم که دانش آموز طراحی می کند اشکالاتی دارد و نباید به عنوان منبع مطالعه از آن استفاده شود .
13- اصل سی و سوم ( هم جنس و همگن سازی ) : چون معمولا امتحانات به صورت کتبی است نوشتن خلاصه درس به صورت کتبی و خصوصا سوال ؛ در پاسخ دادن به سوالات امتحان به دانش آموز کمک می کند .
14- اصل و سی و چهارم ( رد کردن و بازسازی قطعه ها ) : برای جلوگیری از تجمع و ایجاد درد سر برای معلم تمام خلاصه درس را بعد از بررسی نهایی و ثبت نمرات و امتیازات دور می ریزیم .
15- اصل سی و پنجم ( تغییر ویژگی ) : دانش آموز همیشه پیش مطالعه را با مطالعه و پاسخ شفاهی در کلاس تجربه کرده است و با تغییر این کار از شفاهی به کتبی دانش آموزان به آن اهمیت بیشتری می دهند و برای آنها تازگی دارد .

2- اجرای راه حل :
برای اجرای راه حل از ابتدای سال کار خود را آغاز کردم و در جلسه ی اول سال توضیحات کاملی در حدود یک جلسه در باره ی چگونگی انجام این روش برای دانش آموزان دادم . همچنین نمره ای را که از بابت انجام خلاصه درس قرار بود به آنها داده شود را برایشان توضیح دادم . با این کار نه تنها دانش آموزان خلاصه درس را جزء وظایف خود به حساب آوردند بلکه به آن رغبت هم نشان دادند و حدود 80 تا 90 درصد دانش آموزان در بیشتر جلسات خلاصه درس را می نوشتند یعنی با پیش مطالعه در سر کلاس حاضر می شدند .
یکی از دانش آموزان را مسئول رسیدگی به وضعیت خلاصه درسها و جمع آوری آنها کردم . آن دانش آموز خلاصه درسها را جمع آوری کرده و بعد از بررسی فرمی را تهیه می کرد که نشان می داد چه کسانی خلاصه درس را آورده و چه کسانی نیاورده اند و چه کسانی کامل و چه کسانی ناقص این کار را انجام داده اند .
البته چند جلسه ی اول کار بررسی خلاصه درس ها را به طور کامل خودم انجام می دادم ولی کم کم دانش آموزی را به عنوان مسئول انتخاب شده بود کار خود را یاد گرفت آن را انجام می داد و البته من نیز بر کار او نظارت داشتم تا اشتباه یا تخلفی از او سر نزند .
با گذشت چند جلسه تقریبا دانش آموزان با شیوه ی صحیح خلاصه درس نوشتن آشنا شدند و نقایص کارشان بر طرف شد .
برای اینکه بعضی از دانش آموزان نسبت به این کار تنبلی نکنند موضوع را به طور جدی پیگیری می کردم و هر جلسه از دانش آموزانی که خلاصه درس ننوشته بودند علت ننوشتن آن را می پرسیدم تا به اهمیت آن پی برده و آن را انجام دهند .
در پایان نوبت اول امتیاز خلاصه درس ها را به نمره ی دانش آموزان اضافه کردم ( در بخش نمره ی مستمر ) و این باعث شد که دانش آموزان کاملا از کاری که انجام داده و زحمتی که کشیده اند راضی و خرسند باشند و در نوبت دوم هم کار را بهتر از نوبت اول انجام دهند .
نتیجه ی این کارها این شد که تقریبا بیشتر دانش آموزان من امسال بیشتر درسها را پیش مطالعه کردند و در طرح انواع سوال مهارت پیدا کردند و البته به واسطه ی این آمادگی پیش از درس ما توانستیم کارهای گروهی موثر و روشهای فعال تدریس را در کلاس اجرا کنیم که بدون آن امکان پذیر نبود .

3- فصل سوم
– ارزیابی میزان تاثیر گذاری راه حل اجرا شده .
در پایان نوبت اول آماری از انجام خلاصه درسها توسط دانش آموزان گرفتم که طی آن مشخص شد در حدود 70 درصد دانش آموزان همه درسهای کتاب را پیش مطالعه و خلاصه نویسی کرده اند و حدود 20 درصد تعداد زیادی از درسها را پیش مطالعه کرده اند ( یعنی تعداد درسهایی که پیش مطالعه کرده اند بیشتر از درسهایی بود که پیش مطالعه نکرده اند )
و حدود 10 درصد تعداد کمی از درسها را پیش مطالعه کرده اند .
برای بررسی میزان موفقیت و فایده ی بخشی این کار مقایسه ای بین نتایج به دست آمده در پایان نوبت اول توسط دانش آموزان انجام شد .
نتیجه این بود که دانش آموزانی که همه خلاصه درسها را نوشته بودند تقریبا همگی نمره ی خوبی را در درس علوم به دست آورده بودند و در کارهای گروهی و مسابقات علمی که در کلاس انجامی می دادیم نقش کاملا فعالی داشتند . دانش آموزانی که به صورت مرتب این کار را انجام نداده بودند اکثرا نمره ی متوسطی داشتند و دانش آموزانی که ضعیف انجام داده بودند نمرات آنها بد بود و در کارهای گروهی هم نقش فعالی نداشتند .
نتیجه اینکه با حرف و انرژی کم و اما به موقع و به جا باعث شده بودم که دانش آموزان موضوع پیش مطالعه را کاملا جدی بگیرند و آن را انجام دهند آن هم در همه یا بیشتر جلسات سال و بدون اینکه این کار وقت زیادی را از من بگیرد به طور کامل بررسی شود و باعث بالا رفتن سطح نمرات دانش آموزان و بالا رفتن سطح کارکلاس از نظر انجام کارهای گروهی و روش های فعال و شاید مهمتر از اینها باعث رضایتمندی و علاقه مندی دانش آموزان به درس شده بود و این را به نظر سنجی که از آنها انجام شد می توان فهمید که در آن بیشتر دانش آموزان از انجام خلاصه درس به عنوان یکی از نقاط قوت کار کلاس علوم نام برده بودند و از انجام آن راضی و خوشحال بودند .

پیشنهاد :
در روشی که من انجام دادم خلاصه درس در منزل نوشته می شد همین روش برای درسهای دیگر قابل انجام است اما در بعضی از درسها به صلاحدید معلم دانش آموز می تواند این کار را در کلاس انجام دهد یعنی قبلا ده دقیقه ی اول زنگ اختصاص به پیش مطالعه داده شود و خلاصه ای از مطالب در یک برگه یا در دفتر دانش آموز نوشته شود و بعد از آن معلم شروع به درس دادن کند که این کار باعث می شود زمان کلاس به نحو خوبی تقسیم بندی شده و آمادگی ذهنی دانش آموز در طول زنگ به خوبی حفظ شود .

سخن پایانی :
از همه ی عزیزانی که این پژوهش را مطالعه می کنند خواهشمندیم اگر این کار را انجام دادند یا خودشان در باره ی پیش مطالعه روش ابتکاری دیگری را انجام داده اند بعد از کسب نتیجه نقاط قوت و ضعف این روش را به بنده هم اطلاع دهند تا بتوانیم این روش را بیش از پیش بهینه کرده و از آن استفاده کنیم .
با تشکر فراوان